Düşmən nə düşünür: Təhlükəsizlik və gələcək?

Fedai.az Araşdırma Qrupu: Hərdən düşünürəm ki, ola bilməz ki, bir millət toplum olaraq axmaq olsun. Amma ermənilərin ən ağıllı adamını dinləyəndə belə bir axmaqlığın daşıyıcısı olmasına heyrət edirsən. Ağıllı erməni bu gün Qarabağda qalmamalıdır. Onlar öz yaşam limitini xəyanətləriylə bitirdilər. Hay boş qaraçıları unutduğu bir məqam var. Erməni xalqı dövlət qurmaq üçün material deyil. Tarixin bütün dövrlərində bunlar plasdarm nökərləri olublar və istəsələr də bu xislətdən qurtula bilməzlər. Qaraçı əxlaqını tərk edə bilməyiblər və taborun 100 il bir regionda qalması mümkün deyil. Bu bir qaraçı adətidir. Düşdükləri ərazini taladıqdan sonra daha toxunulmaz ərazilərin axtarışı başlanır. Krasnodartsax növbəti düşərgə yeri ola bilər. Ermənilər Armaviri ikinci paytaxt kimi görürlər. Hay boşların dövlətçi xalq olmaması onların monoetnik ölkəyə can atmalarıdır. Qaraçılar öz ərazilərində qeyri millətlərin olmasına yol verməzlər. Ara Tadevosyan adlı müəllif öz xalqı, daha dəqiq taboru üçün gələcək axtarışına çıxıb. Amma hələ də sArsaqlayır. Bu ağılla cəhənnəmədək yolunuz var. Unutmayın ki, tək yolunuz öncə Qarabağı, sonra isə Qafqazı tərk etməyinizdədir.

***************

• Ara Tadevosyan — Mediamax-ın direktoru

Getdikcə özümüzə sual veririk ki, Ermənistanı nə gözləyir? Biz davamlı olaraq narahatlıq keçiririk ki, bu, bəzən azalır, lakin heç vaxt tamamilə yox olmur.

Bir neçə aydan sonra biz Azərbaycanla saziş imzalanmasının 20 illiyini qeyd edəcəyik. Türkiyə ilə sərhəd iyirmi ildir bağlıdır. 20 ildir ki, biz mühasirəyə alınmış qaladakı kimi yaşayırıq və yaxın gələcəkdə böyük dəyişikliklərin olmayacağı göz qabağındadır.

Gəlin səmimi etiraf edək ki, Qarabağ probleminin bizim üçün məqbul olan həlli o zaman mümkündür ki, Azərbaycanda «Artsax»ın Bakının nəzarəti altına heç vaxt geri qayıtmayacaq erməni torpağı olduğunu etiraf etməyə hazır olan insanlar hakimiyyətə gəlsin. Azərbaycanda belə adamlar heç vaxt hakimiyyətə gəlməyəcək. Yaxşı, ya da növbəti 100 ildə. Ümid edirəm ki, bu da mütləq aksiomadır ki, «Artsax»ı alver predmetinə çevirməyə hazır olan adamlar Ermənistanda heç vaxt hakimiyyətə gəlməyəcək.

İctimai rəydə Türkiyə ilə vəziyyət daha az təhlükəli görünür, lakin unutmaq olmaz ki, 1993-cü ildə Türkiyənin 3-cü Səhra Ordusunun qoşunları Ermənistan sərhədlərinə yaxınlaşıb. Yenə də, tam düzünü desəm, heç kim bilmir ki, sərhədin o tayında Rusiya hərbi bazası və rus qırıcıları olmasaydı, bu qoşunların sonrakı hərəkətləri necə olardı.

Xarici siyasətə rəğbətimizdən və meyllərimizdən asılı olmayaraq, etiraf etmək lazımdır ki, Rusiyanın Ermənistanda hərbi mövcudluğu faktoru mühasirəyə alınmış qalanın müəyyən sakitliyini təmin edən ciddi amildir.

Bəli, o Rusiya ki, orada insanların hüquqları və demokratik azadlıqları pozulur. Bəli, o Rusiya ki, özünün əyalət şəhərlərində insanlar onilliklər boyu heç bir yaşayış şəraiti olmayan evlərdə yaşayırlar. Bəli, o Rusiya ki, polis bölmələrində günahsız insanlara mükəmməl şəkildə işgəncə verilir, qüsursuz cinayətin günahını öz üzərinə götürməyi tələb edirlər.

Bütün bunları bəyənə bilməzsiniz. Amma, digər tərəfdən, Ermənistana yeni S-300 və ya S-400 zenit-raket komplekslərinin gəlməsi ilə bağlı xəbərləri oxuyanda hamımız (bəziləri ucadan, bəziləri isə alçaq səslə) sevinir. Üstəlik, əlimizi ürəyimizin üstünə qoyub razılaşaq ki, bizim üçün ümumiyyətlə, bu raketlərin erməni birləşmələrinin yerləşdiyi yerdə olmasının və ya Rusiyanın hərbi bazasına aid olmasının fərqi yoxdur. Bizim üçün onların Ermənistanda olması, mühasirəyə alınmış qalanın nisbi təhlükəsiz şəraitdə yaşamağa davam etməsini təmin etmək üçün vacibdir.

Məsələ bunun yaxşı və ya pis olmasında deyil. Bu, təbii qəbul edilməli bir faktdır. Bu, Ermənistanda və «Artsax»da sülh üçün ödədiyimiz qiymətdir. Kövrək, lakin dinc. Aydındır ki, bu gün yaşadığımız Ermənistan bəziləri pulsuz, bəziləri isə güzəştli qiymətlərlə verilən Rusiya silahları olmadan güc balansını saxlaya bilməz.

Digər tərəfdən, biz realist olmalı və başa düşməliyik ki, Türkiyə və Azərbaycanın iqtisadi potensialı ildən-ilə artmağa davam edəcək və gec-tez güc balansının pozulacağı məqam gələcək — bu da bizim xeyrimizə deyil. 2013-cü ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına qoyulan investisiyaların həcmi 28 milyard dollar, strateji valyuta ehtiyatları isə 50 milyard dollara çatıb. Bu rəqəmlər şişirdilsə belə, Ermənistan iqtisadiyyatının yaxın onilliklərdə belə həcmlərə çatmayacağı aydındır.

Çoxunuz deyəcəksiniz ki, mən ümidsizlik yayıram. Amma günün reallığı belə deyilmi? Ermənistan prezidentinin Gömrük İttifaqına qoşulmaq qərarı hakimiyyətin bu reallığın dəyişdirilməsi ehtimalını istisna etdiyinə əyani sübut oldu. Bu qərar etiraf idi ki, Ermənistan Rusiyasız öz təhlükəsizliyini təmin etmək iqtidarında deyil və Moskvanın xoşuna gəlməyən addımlar ata bilməz. Sentyabrın əvvəlində İrəvana gələn Ştefan Füle bir ay əvvəl İrəvana səfər edərkən və Vilnüs sammitində Assosiasiya Sazişini paraflamaq niyyəti ilə bağlı ənənəvi bəyanatları dinləyəndə niyə ona heç nə deyilmədiyini başa düşə bilmədi.

Hakimiyyətdəkilər hər şeyi vulqar sadələşdirməyə — «Avropa bizə yalnız dəyərlər təklif edir» deyirlər, Rusiya isə silahlandırmağa çalışırlar. Belə olan halda niyə üç ildən artıq danışıqlar aparılıb və minlərlə (!) səhifəlik mətnin razılaşdırıldığı sualı havada asılı qalıb.

Bu gün və ya heç olmasa sabah sağ qalma modelindən imtina etmək mümkündürmü? Ümumiyyətlə, ölkənin “nə sülh, nə də müharibə” şəraitində yaşadığı bir şəraitdə firavanlıqdan danışmaq nə dərəcədə məqsədəuyğundur? Fiziki təhlükəsizliklə gələcək üçün təbii narahatlıq arasında tarazlığı necə saxlamaq olar? Bunlar aydın cavabı olmayan çətin suallardır.

Cavablardan biri Rusiya ilə inteqrasiyanın belə bir forması ola bilər ki, bunun nəticəsində Ermənistan və «Artsax» bu ölkənin ayrılmaz hissəsi kimi qəbul olunacaq və bu, Azərbaycan və Türkiyənin hər hansı hərbi müdaxiləsini son dərəcə mümkünsüz edəcək. Belə olan halda biz fiziki təhlükəsizliyimizi təmin edəcəyik. Amma buna daha çox sevinəcəyikmi? Narahatlıq hisslərimiz bizi tərk edəcəkmi, yoxsa şəxsiyyətin qismən və ya tam itirilməsi qarşısında daha da güclənəcək?

Alternativ olaraq mühasirəyə alınmış Qalanı sadəcə bir qalaya çevirməyə çalışmaq olardı. Elə bir Qala ki, o, tamamilə toxunulmaz olmasa da (müasir dünyada belələri yoxdur), lakin o qədər güclüdür ki, onu mühasirəyə almaq istəyi sağlam düşüncəyə yol verməyəcək.

Bunun üçün mühasirəyə alınmış Qalanın mikroiqlimini mümkün qədər tez dəyişməyə başlamalı, ilk növbədə ədaləti və cəzanın qaçılmazlığını mütləq imperativlərə çevirməlisən. «он всех на ..ю вертел», deyə ucadan bəyan edən ayamalı deputat partiyası, lideri (ölkə prezidenti) tərəfindən ictimai əngəllərə məruz qalmalı və nə vaxtsa parlamentə qayıtmaq imkanını itirməlidir. Televiziya kameralarının qarşısında gənc jurnalistləri söyərək “namizədlik işi”ni müdafiə edən bələdiyyə sədrinin “dincliyini qoruyan” quldurlar geri qayıtmaq hüququ olmadan universitetdən xaric edilməlidir. Baş verənlərə səssizcə tamaşa edən polis əməkdaşlarının çiyin qayışları xalqın gözü qarşısında qoparılmalı və hüquq-mühafizə orqanlarında fəaliyyətini davam etdirməsinə imkan verilməməlidir. Yalnız bu cür tədbirlər mühasirəyə alınmış qalanın müdafiəçilərinə rahatlıq verə bilər.

Amma görünür, hakimiyyət yalnız bir məsələ ilə məşğuldur — mühasirəyə alınmış qalanı lazımi miqdarda barıt və mərmi ilə təmin etmək. Hakimiyyət, deyəsən, mərmi gətirən mərmilərin getdikcə daha az olması barədə düşünmür.

Çoxlu obyektiv fərqlərə görə İsraillə müqayisəni heç vaxt bəyənməmişəm. Ancaq İsrail bunu etdi — Mühasirəyə alınmış qalanı sadəcə bir qalaya çevirdi. Uğurun əsas açarı o idi ki, o, öz vətəndaşlarına hörmət edir, dəyər verir, onlara zülm etmirdi, dünyanın hər yerindən istedadlı həmvətənlər toplayır, başqa ölkələrdə yaşayan yəhudilərin İsrailə sərmayə qoymasına şərait yaradırdı.

Ermənistan hakimiyyətinin bir neçə il əvvəl irəli sürdüyü “erməni dünyası” konsepsiyasının boş olduğu ortaya çıxdı. Vətəndə hakimiyyət korrupsioner hakimləri, oğru məmurları, təkəbbürlü “xalqın qulluqçularını” cəzalandırmaq gücündə olmayanda “erməni dünyası” qurmaq olmaz.

Təhlükəsizlik və gələcək. Daha vacib nədir? Tarazlıq, qəribə də olsa, bu iki anlayışın uyğunlaşdırılmasındadır. Gələcəyi olmayan təhlükəsizlik absurd səslənir. Ancaq gələcək konsepsiyasının özü təhlükəsizlik olmadan mümkün deyil.

Professor İtshak Adizesin sözləri üzərində düşünək:

Yaponiya niyə uğur qazanır? Orada nə var? Nə almaz, nə neft, nə qızıl — heç nə! Bununla belə, onlar böyük yeddiliyin üzvləridir. Və Cənubi Afrikaya baxın: qızıl, neft, almaz, platin — onun dünyada yeri nədir? Anqolanın nə qədər zəngin olduğunu bilirsinizmi? Onların heyrətamiz torpaqları var, qulaqlarının dibindən brilyant çıxır, neft… Bəs Anqola haqqında kim eşitməyib? İsveçrədə nə var? Bütün qanunauyğunluqlara görə, İsveçrə zəif olmalı idi. Fransızları, almanları və italyanları bir ölkədə bir yerdə təsəvvür edə bilərsinizmi? Daha dəhşətli bir şey təsəvvür etmək çətindir. Amma bu, ona görə baş vermədi ki, onlarda qarşılıqlı yardım mədəniyyəti və bir-birinin fikir ayrılığına hörmətlə yanaşırlar. Onları uğura aparan mədəniyyət idi”.

Bəli, biz Yaponiya və ya İsveçrə deyilik. Ancaq biz hələ də təhlükəsizliyi və gələcəyi birləşdirə bilərik. Əgər yaxın 5-6 ildə bunu etməsək, fiziki təhlükəsizlik artıq aktual məsələ olmayacaq — bu mühasirəyə alınmış qalada çox az adam qalacaq.

Mənbə: Fedai.az